فرود ایران به چاله جمعیتی؛ کاهش نرخ باروری به زیر ۱.۳۶ و سالمندی ۲۶ درصدی تا ۱۴۳۰ | هشدار مدیر جمعیت مشهد: بدون اقدام فوری، جبران کاهش جمعیت بیش از ۱۰۰ سال زمان می‌برد!
مدیر جوانی جمعیت دانشگاه علوم پزشکی مشهد از پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی برای کاهش نرخ باروری ایران به زیر ۱.۳۶ و سالمندی ۲۶ درصدی تا ۱۴۳۰ خبر داد.
به گزارش شهرآرانیوز، دکتر محمد احمدیان در نشست خبری هفته جمعیت که امروز (۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴) در دانشگاه علوم پزشکی برگزار شد، گفت: امروز در آغاز هفته جمعیت هستیم. هفته‌ای که امسال با شعار «همه برای ایران جوان» از ۲۴ اردیبهشت آغاز شده است و تا سی‌ام همین ماه ادامه دارد. پرسش این است که چرا مناسبت‌ها و هفته‌هایی مثل این را پررنگ و برجسته می‌کنیم؟ هدف اصلی این است که یک مسئله مهم یا یک چالش اجتماعی را به‌صورت عمومی مطرح کرده، برایش اهمیت قائل شویم و جامعه را به آن حساس کنیم. در شعار امسال، «همه برای ایران جوان»، این هم‌صدایی و هم‌افزایی بین مردم و مسئولان به‌وضوح مورد تأکید قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه وقتی از جوانی جمعیت سخن می‌گوییم، معمولاً با دو مؤلفه کلیدی روبه‌رو هستیم، یکی کاهش موالید و دیگری سالمندی جمعیت، افزود: طبق آخرین آمار منتشرشده توسط سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۳، نرخ سالمندی در جهان حدود ۲۴ درصد پیش‌بینی شده است. در این گزارش، ایران با جمعیتی حدود ۸۱ میلیون نفر در رتبه هجدهم جهانی، رتبه نهم آسیایی و رتبه سوم منطقه‌ای قرار گرفته است.
احمدیان متذکر شد: اگر بخواهم درباره شاخص TFR یا «نرخ باروری کلی» توضیح دهم که نشان‌دهنده میانگین تعداد فرزندانی است که یک زن در سن باروری به دنیا می‌آورد، باید عرض کنم که این شاخص پاشنه‌آشیل و مؤلفه کلیدی همه تحلیل‌های جمعیتی است. در سال ۱۹۹۰ این نرخ در ایران حدود ۳.۹۵ بوده، اما در بازه ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ به حدود ۱.۳۶ کاهش پیدا کرده است.
چرا شاخص TFR این‌قدر مهم است؟
مدیر جوانی جمعیت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: اگر بخواهیم یک جامعه پویا و در حال رشد داشته باشیم، نرخ باروری باید بالای ۲.۵ باشد. اگر فقط بخواهیم جمعیت را حفظ کنیم و دچار تحلیل نشویم، این عدد باید دست‌کم ۲.۱ باشد. اما متأسفانه ما اکنون در وضعیتی هستیم که این نرخ از آن هم پایین‌تر است. اساتید آمار می‌گویند اگر این عدد از ۱.۱ پایین‌تر بیاید، وارد یک «چاله جمعیتی» می‌شویم که حتی اگر بهترین سیاست‌ها و برنامه‌ها را هم اعمال کنیم، در بازه‌ای صدساله امکان جبران کاهش جمعیت وجود نخواهد داشت.
وی اظهار کرد: ایران که روزگاری نرخ باروری بالای ۳ و حتی ۴ را تجربه می‌کرد، امروز با کاهش شدیدی مواجه شده و حتی به نرخ رشد منفی جمعیت نزدیک شده‌ایم. از سوی دیگر، پدیده سالمندی جمعیت نیز به‌شدت در حال گسترش است. جامعه ما به دلیل خدمات سلامت گسترده، سطح بالایی از بهداشت و مراقبت دارد و همین باعث شده امید به زندگی بالا برود و به‌تبع آن، با پدیده سالمندی مواجه شویم؛ آماری که در سال ۱۴۰۰ منتشر شد، نشان می‌دهد بیش از ۱۰ درصد جمعیت کشور سالمند (بالای ۶۰ سال) هستند.
طبق اعلام مدیر جوانی جمعیت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، پیش‌بینی می‌شود که در سال ۱۴۱۰ این نرخ به ۱۵ درصد برسد، در سال ۱۴۲۰ بیش از ۲۰ درصد و در سال ۱۴۳۰ حتی از ۲۶ درصد هم عبور کند.
وی با اظهار نگرانی در این باره گفت: در چنین شرایطی، اگر زیرساخت‌های مناسب برای این قشر ایجاد نشده باشد (که متأسفانه هنوز در کشور ما این زیرساخت‌ها به طور کامل مهیا نیست) با بحران مواجه خواهیم شد. این افراد به خدمات اجتماعی، بیمه‌های درمانی و بازنشستگی نیاز دارند. اما اگر قشر جوان نباشد و کار نکند، صندوق‌های بازنشستگی توان تأمین هزینه‌ها را نخواهند داشت.
احمدیان تصریح کرد: یک سالمند برای عبور از خیابان نیاز به معبر مناسب دارد، یا هنگام سوار شدن به اتوبوس باید پله‌ها ارتفاع مناسبی داشته باشند. اگر بخواهد وارد یک اداره شود، باید دسترسی فیزیکی آسانی داشته باشد. اما در حال حاضر، بسیاری از این زیرساخت‌ها حتی در مشهد و استان خراسان رضوی هم به درستی فراهم نیستند. این وضعیت برای کشوری که با بحران سالمندی روبه‌روست، نگران‌کننده است. از این رو، موضوع کاهش جمعیت و سالمندی، یک بحران جدی است که باید با آن مواجه شویم.
راهکار چیست؟
مدیر جوانی جمعیت دانشگاه علوم پزشکی مشهد در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: تا سال ۱۴۰۰ تلاش‌هایی برای سیاست‌گذاری در این زمینه انجام شده بود، اما انسجام لازم وجود نداشت. بعد از هشدار‌های جدی مقام معظم رهبری در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۵، در نهایت در سال ۱۴۰۰ قانون جوانی جمعیت تصویب و ابلاغ شد؛ این قانون که در ۷۸ ماده تدوین شده، وظایف تمام دستگاه‌ها و سازمان‌ها را در حوزه جوانی جمعیت تعیین کرده است. بخشی از این وظایف مستقیماً به وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی مربوط می‌شود و بخش دیگر برعهده سایر نهادهاست. اگر هر دستگاهی بتواند در چارچوب وظایف خود این قانون را اجرایی کند و هماهنگی بین‌بخشی هم میان سازمان‌ها ایجاد شود، می‌توانیم امیدوار باشیم که از این بحران عبور کنیم.
احمدیان بیان کرد: بحث جمعیت صرفاً به موالید محدود نمی‌شود؛ از ازدواج و طلاق گرفته تا تمایل به فرزندآوری، پدیده تک‌فرزندی و بی‌فرزندی، مرگ‌ومیر کودکان زیر ۵ سال و مشکلات مادران باردار، همه باید به‌صورت یک بسته جامع دیده شوند تا امکان برنامه‌ریزی موفق فراهم شود. وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی در کنار اجرای قانون جوانی جمعیت، در سال جاری طرحی تحت عنوان آمایش امید را در دستور کار دارند. در این طرح، آمار و اطلاعات جمعیتی به‌صورت میدانی جمع‌آوری می‌شود. هر دانشگاه بر اساس اطلاعات بومی خودش، برنامه‌ریزی کرده و حتی اختیار برنامه‌ریزی را تا سطح محیطی‌ترین مراکز هم خواهد داشت تا متناسب با امکانات و شرایط هر منطقه، برنامه‌ها اجرا شوند.
وی بر اهمیت نقش رسانه در همکاری و اطلاع‌رسانی به جامعه تأکید کرد و گفت: رسانه‌ها نقش کلیدی در انتقال اطلاعات و مطالبه‌گری دارند و باید همکاری بهتری با نهاد‌های مختلف داشته باشند، زیرا شنوندگان و مخاطبان اصلی آن‌ها مردم هستند. مردم نیازمند دریافت اطلاعات صحیح و دقیق درباره مسائل جمعیتی هستند و این وظیفه رسانه‌هاست که این مطالبات را به صورت مؤثر منتقل کنند.
وی افزود: قبل از ابلاغ قانون جوانی جمعیت، سوالات و چالش‌های جمعیتی به صورت عمومی و کلی مطرح می‌شد، اما پس از تصویب این قانون، سازمان‌ها سهم مشخصی در اجرای آن پیدا کرده‌اند. هر سازمان باید نقش خود را به درستی ایفا کند تا شاخص‌های مربوط به قانون ارتقا یابند و به اهداف مدنظر برسند. به عنوان مثال، حدود ۵۰ درصد از مواد قانونی مرتبط با جوانی جمعیت، مربوط به حوزه خانواده است که ۲۰ درصد از آن قابلیت اجرایی دارد و مابقی نیازمند همکاری دیگر نهادهاست تا اثرگذاری مثبت داشته باشد.
مدیر جوانی جمعیت دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد بر اهمیت مطالبه‌گری رسانه‌ای تأکید و بیان کرد که این نوع فعالیت می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا وظایف خود را بهتر انجام دهند و در نتیجه، اثرگذاری قانون و سیاست‌های جمعیتی افزایش یابد.
چالش‌ها و راهکار‌های پیش روی نظام سلامت در مقابله با بحران جمعیت
وی خاطرنشان کرد که دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد مسئولیت ۲۱ شهرستان و پنج دانشکده همجوار را برعهده دارد، اما نبود زیرساخت و کمبود نیروی متخصص، خصوصاً در حوزه زنان و زایمان، دسترسی مادران باردار به خدمات را با چالش مواجه کرده است. در همین راستا، با وجود فعال‌بودن سامانه ۱۹۰ برای ثبت شکایات، گاه پاسخ‌ها با واقعیت‌های موجود همخوانی ندارند و نیازمند بازبینی در عملکرد این سامانه هستیم.
احمدیان بر حمایت سازمانی و مدیریتی از کارکنان در دوران بارداری تاکید کرد.
ضرورت هماهنگی بین نهاد‌ها برای حل بحران جمعیت
وی بر نقش محوری نهاد‌های مختلف از جمله وزارتخانه‌ها، استانداری‌ها و فرمانداری‌ها در پیشبرد سیاست‌های جمعیتی تأکید کرد و خواستار تشکیل قرارگاه‌های «جوانی جمعیت» در سطح ملی و استانی شد. به گفته وی، تنها در سایه هماهنگی بین دستگاه‌ها می‌توان در حوزه‌هایی نظیر آموزش، قانون‌گذاری، حمایت‌های مالی و سلامت، اقدامات مؤثر و کارآمدی انجام داد.
مدیر جوانی جمعیت دانشگاه علوم پزشکی مشهد در ادامه با اشاره به کاهش نگران‌کننده نرخ موالید، از کاهش شاخص باروری در استان خراسان رضوی خبر داد؛ به‌طوری‌که این نرخ در سال ۱۴۰۲ با افت همراه بوده است.
کمبود نیروی انسانی و چالش‌های ساختاری در حوزه سلامت
احمدیان با اشاره به آمار موجود، گفت که دانشگاه علوم پزشکی مشهد در حال حاضر حدود ۱۲۰۰ ماما در حوزه بهداشت و دو برابر این تعداد در حوزه درمان دارد. با این حال، استاندارد جهانی یک مراقب سلامت برای هر ۱۵۰۰ نفر است، در حالی‌که این عدد در ایران به حدود ۴۰۰۰ نفر رسیده و نشان‌دهنده کمبود شدید نیروی انسانی است.
او همچنین تأکید کرد که بسیاری از شهرستان‌ها فاقد متخصص زنان مقیم هستند و این مسئله تأثیر مستقیم بر کیفیت خدمات دارد.
مدیر جوانی جمعیت دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد نقش ماما‌ها را در مراقبت‌های اولیه و پیشگیرانه حیاتی دانست و یادآور شد: در سطح جهانی، ماما‌ها ۸ درصد نیروی سلامت را تشکیل می‌دهند، در حالی‌که در ایران این نسبت پایین‌تر است. با این حال، ماما‌ها نقشی پررنگ در مراقبت‌های دوران بارداری دارند که با حمایت‌های مناسب می‌توان کمبود‌ها را جبران کرد.
آموزش، اطلاع‌رسانی و بازنگری در سیاست‌های فرهنگی جمعیتی
احمدیان با تأکید بر نقش دانشگاه‌ها در ترویج فرهنگ فرزندآوری، مسئولیت اصلی را بر عهده ارگان‌های دولتی و مدیران استانی دانست. وی سیاست‌های مقطعی و بدون برنامه‌ریزی گذشته را از عوامل مهم در کاهش نرخ فرزندآوری معرفی کرد و هشدار داد که ادامه این روند، به‌ویژه با تبلیغاتی، چون «دو فرزند کافی است»، می‌تواند در آینده بحران‌ساز شود.
او بر لزوم تشکیل اتاق‌های فکر و بهره‌گیری از ظرفیت‌های قشر تحصیل‌کرده و مرفه برای توسعه جمعیتی تأکید و از نبود برنامه‌ریزی دقیق در این حوزه انتقاد کرد.
اهمیت ارتقای آگاهی عمومی و اطلاع‌رسانی صحیح
احمدیان با اشاره به برنامه پزشک خانواده شهری، مشکلات مربوط به هزینه‌بربودن مراجعه مستقیم به متخصصان در شهر‌ها را مطرح کرد و خواستار فعال‌سازی آیتم‌های بیمه‌ای، به‌ویژه در حوزه سلامت زنان و کمک‌های باروری شد.
وی بر ضرورت اطلاع‌رسانی درباره خدمات باروری، فریز تخمک و اثر سن بر کیفیت آن‌ها تأکید کرد.
او همچنین به مراقبت‌های قبل و حین بارداری اشاره و توصیه کرد که مراقبت‌ها از هفته‌های ابتدایی آغاز شود تا خطر سقط و مشکلات بارداری کاهش یابد. در کنار آن، از اجرای برنامه‌های غربالگری رایگان برای گروه‌های سنی مختلف، از کودکان تا سالمندان، خبر داد و آن را گامی در جهت کاهش مرگ‌ومیر و ارتقای سلامت عمومی دانست.
لزوم اصلاح ساختار‌ها برای آینده‌ای سالم و پایدار
احمدیان خواستار احیای کمیته‌های بهداشت و درمان در شهرستان‌ها شد که به گفته او، مدتی است فعالیتشان کم‌رنگ شده و نیازمند سازمان‌دهی مجدد هستند.
وی همچنین با اشاره به طرح «آمایش امید» و توسعه منطقه‌ای، از اهمیت حمایت و اجرای جدی آن سخن گفت تا مانع تکرار خطا‌های سیاستی گذشته شود.
او در پایان تأکید کرد که توسعه پایدار، افزایش کیفیت جمعیت و تضمین آینده کشور، تنها در سایه برنامه‌ریزی دقیق، حمایت‌های ساختاری و فرهنگی و ایجاد فضای هم‌افزا میان سازمان‌ها و مردم محقق خواهد شد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
